Yatırımcılar tedarik zincirlerini yeniden yapılandırmak için öncelikle Güney ve Doğu Avrupa'yı odağa alırken Türkiye, yabancı yatırım projelerine göre yapılan sıralamada 321 proje ile beşinci durumda. 

Uluslararası danışmanlık, denetim ve vergi şirketi EY (Ernst & Young)’ın 22. sini hazırladığı Avrupa Ülke Çekiciliği Araştırması’na göre, Avrupa'daki doğrudan yabancı yatırımlar ekonomik belirsizlikler nedeniyle durakladı. Verilere göre, Avrupa'ya yönelik doğrudan yabancı yatırımlar (FDI), 2022'de önceki yıla göre sadece %1 oranında artarken COVID-19 pandemisinin hemen öncesi 2019’a göre %7 daha düşük kaldı. Fransa, İngiltere ve Almanya, doğrudan yabancı yatırımların büyük kısmını çekerek toplam projelerin yaklaşık yarısını oluşturan ilk üç sıradaki yerlerini korumaya devam ediyor. Ancak 2022 yılında performansların sınırlı kaldığı da görülüyor: Fransa'da doğrudan yabancı yatırım projeleri %3 artışla (1,259 proje) ilerlese de İngiltere'de %6 (929) ve Almanya'da %1 (832) oranlarında düştü.

Avrupa'ya yönelik yabancı yatırımların pandeminin ardından toparlanacağına yönelik işaretlere rağmen, Ukrayna'daki savaşın artçı şokları, zayıf ekonomik büyüme, tedarik zincirindeki kesintiler, yüksek enflasyon ve yükselen enerji maliyetleri, duraklamada rol oynadı. 2022 boyunca dünya genelinde şirketler, 44 Avrupa ülkesinde 5,962 sıfırdan yatırım ve genişleme projesi duyurdu. Bu, 2021 yılındaki 5,877 projeye kıyasla yalnızca %1'lik yıllık artışı temsil ediyor. 2021 yılında %5'lik bir büyüme kaydedilmişti. Yatırımlar 2017'de ulaşılan zirveye göre hâlâ %10 daha düşük düzeyde.

Araştırmanın bir parçası olan ‘C-suite’ anketi de katılımcı şirketlerin %29'unun planladıkları yatırımları enerji krizinin doğrudan bir sonucu olarak ertelediğini ortaya koyuyor. Doğrudan yabancı yatırımların sonucunda, Avrupa'da yaratılan toplam iş sayısı yıllık %16 düşüşle 343.634'e geriledi. Bu düşüş, Avrupa pazarlarında belirsizlik ortamında yatırımcıların temkinli yaklaşımının da göstergesi. Katılımcı şirketler, Avrupa genelinde yatırımı etkileyen en önemli üç riski; artan faiz oranları (45%), yüksek enflasyon (40%) ve hızla yükselen kamu borç seviyeleri (36%) olarak sıralıyor.

Araştırmaya katılan şirketlerin %67'sinin önümüzdeki yıl Avrupa'da operasyon kurma veya genişletme planları olduğunu belirtmiş olmaları, bir iyimserlik payı olduğunu gösteriyor. Bu, mevcut ve gelecekteki iş planlarında Avrupa’nın önemli bir yeri olduğunun da işareti. Ancak hem AB’nin hem de üye devletlerin küresel rekabete yönelik yanıtları konusunda beklentiler yüksek.

Bu kapsamda EY; Avrupa kurumlarını ve ulusal hükümetleri ticari güveni korumaya çağırarak, daha fazla doğrudan yabancı yatırım çekmeye yardımcı olmak üzere üst düzey iş liderleriyle yapılan 500'den fazla görüşmeye dayanan altı adımlı bir plan sundu.

 Planın ana hatları şöyle;

• Avrupa, geleceğin işletmeleri için bir merkez olarak sunulmalı ve yatırımcılara kıtanın Ar-Ge, fikri mülkiyet ve gelişmiş üretim de dahil olmak üzere mevcut güçlü yönlerinden nasıl yararlanabileceği konusunda güçlü bir mesaj vermeli 
• Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere (KOBİ'ler) yönelik destek güçlendirilmeli. Avrupa ekonomisinin bel kemiğini ve GSYİH'sının yarısını oluşturan KOBİ'ler, Avrupa çapında yaklaşık 100 milyon kişiyi istihdam ediyor. Ancak anket, 2023'te Avrupa'da genişlemeyi planlayan büyük şirketlerden çok daha az KOBİ'nin (%79'a kıyasla %57) önümüzdeki üç yıldaki geleceği konusunda daha az iyimser olduğunu ortaya koydu. 
• Eşzamanlı olarak Ar-Ge ve üretime yatırım teşvik edilmeli. Anket, Ar-Ge'nin önümüzdeki üç yıl içinde Avrupa'da yeni yatırım için en üst kategori olduğunu ve yöneticilerin %64'ünün Avrupa'daki Ar-Ge ayak izlerini artırmayı beklediğini ortaya koydu. Bu potansiyeli gerçekleştirmek için politika yapıcılar, küresel ekonomiyi yeniden şekillendiren yüksek teknolojili, yüksek değerli faaliyetlere yatırımı teşvik etmeye devam etmeli. 
• İklim değişikliği ve ESG konusunda liderlik edilmeli. Anket; yatırımcıların, Avrupa'nın çevre liderliğinin avantajlarını kabul ettiğini ve %61'inin konu sürdürülebilirlik olduğunda Avrupa'yı rakiplerinden “daha çekici” bulduğunu ortaya koydu. AB Yeşil Mutabakat ve ABD Enflasyon Azaltma Yasası son aylarda karşı karşıya geldiği için Avrupa, enerji karışımında yenilenebilir enerjinin payını daha da artırmayı ve karbondan arındırılmış enerjiye erişimi iyileştirmeyi ve ABD'nin rekabet zorluğunun önüne geçmeyi hedeflemeli.
• Yeni nesil yetenekler geliştirilmeli… Yapay zekanın 2030 yılına kadar işgücü piyasasını büyük ölçüde bozabileceği düşünülürken ve birçok coğrafyada İK kısıtının olduğu bir dönemde, teknoloji, enerji, mühendislik, sağlık veya veri bilimi gibi kritik alanlarda yeni nesil yeteneklerin eğitimi Avrupa için bir rekabet avantajına dönüşmeli.
• Vergi ve düzenleyici rejimler modernize edilmeli. Yatırımcıların 2023'teki vergi politikasındaki en büyük önceliği olan Ar-Ge vergi kredilerinin sağlanması. 

Yatırımcılar Güney ve Doğu Avrupa'ya odaklanıyor, Batı Avrupa öncelikli hedef olmayı sürdürüyor

Araştırmada, İtalya (+17%), Polonya (+23%), Portekiz (+24%), Romanya (+86%) ve Türkiye (+22%) gibi birçok güney, merkez ve doğu Avrupa ülkesindeki FDI projelerinde kaydedilen büyüme öne çıkıyor. Yatırımların İspanya (%-10) ve Belçika'da (%-4) da hız kestiği görülüyor. Bu ülkeler, 2021'de, COVID-19 salgınının en ağır etkilerinin ardından güçlü bir toparlanma göstermişti. Diğer yandan, İrlanda (+21%), büyük Amerikan şirketlerine cazip gelen çevik ve iş dostu ajandasını da yansıtan şekilde önemli bir artış kaydederek trendin tersi bir görünüm sergiledi. Fransa'nın performansı, yıllar önce Macron hükümeti tarafından hayata geçirilen ve meyveleri şimdi alınan bir dizi iş reformuna dayanıyor. İngiltere, Brexit kaynaklı ticaret kısıtlamaları ve iş gücü sıkıntılarından etkileniyor. Almanya’da ise güçlü endüstriye rağmen, yabancı yatırımcılar sıkı iş gücü piyasası ve yüksek karbonlu enerji karışımı yüzünden vazgeçiriliyor. 

Tedarik zincirleri yeniden tasarlanıyor

Birçok şirket için, "yakına taşıma (near-shoring)" veya "dosta taşıma (friend-shoring)" yolu ile tedarik zincirinin yeniden tasarımı hâlâ devam eden bir süreç. Araştırmaya katılan şirketlerin %52'si daha bölgesel tabanlı tedarik modelleri oluştururken, %47'si müşterilerine daha yakın bölgelerde üretim yapmayı (near-shoring) tercih ediyor, %46'sı ise faaliyetlerini yerli pazarlarına geri getiriyor. 

Dijitalin yükselişi

2022'de doğrudan yabancı yatırım projeleri için en büyük sektör; %8 oranında (2021'e kıyasla iki kat) artışla toplam projelerin %20'sini oluşturan yazılım ve BT hizmetleri sektörü oldu.  Onu %27 oranında artışla ticari hizmetler ve profesyonel hizmetler sektörleri takip etti. Ancak, katılımcıların sadece %33'ü üretime yönelik yatırımlarını artırmayı planlıyor. Yöneticilerin %64'ünün önümüzdeki üç yıl içinde Ar-Ge faaliyetlerinde Avrupa'daki varlıklarını artırmayı hedeflemeleri ise cesaret verici.

Türkiye güçlü performansı ile dikkat çekiyor

EY Türkiye Strateji ve Kurumsal Finansman Bölüm Başkanı Özge Gürsoy Büyükavşar araştırma sonuçlarını değerlendirdi: 

“Doğrudan yabancı yatırım (DYY), Avrupa ekonomisi için oldukça kritik bir öneme sahip. Avrupa’nın Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının önemli bir payı doğrudan buna bağlı ve bu, DYY'yi Avrupa için canlı ve sürdürülebilir büyümenin temel bir bileşeni haline getiriyor. EY işte bu nedenle, yirmi yılı aşkın süredir binlerce yatırımcıyla anketler yaparak Avrupa Ülke Çekiciliği Araştırması hazırlıyor. Araştırmanın iki fazlı en yeni versiyonu değerli veriler içeriyor. Pandeminin ardından, planlanan yatırımlardaki önemli artış, doğrudan yabancı yatırımların büyük ölçüde geri döneceğinin işareti olarak görülmüştü. Ancak bu gerçekleşmedi. Buna Avrupa'nın karşı karşıya olduğu jeopolitik, enerji ve ekonomik krizlerin etkisi açık. Büyümedeki duraklama, yatırımcıların Avrupa piyasalarındaki belirsizlikler karşısındaki temkinli yaklaşımının bir göstergesi. Buradaki temel soru, bu yavaşlamanın uzun süreli mi yoksa nispeten daha kısa bir kayıp dönem mi olacağı.”

“Doğrudan yabancı yatırımın Avrupa'da hayal kırıklığı yaratan 2022'deki seyrine rağmen, gelecek hakkında iyimser olmak için hâlâ neden var. Baskılanmış talepten kaynaklanan toplam potansiyel, 2023'te planlanan proje sayısı ve ekonomik koşulların yoğun bir yeniden yapılanma, rasyonalizasyon ve maliyet optimizasyonu faaliyeti gerektirdiği hesaba katıldığında, COVID-19 sonrası geri dönüşün imkânsız olmadığı, sadece ertelendiği söylenebilir.”

“Yabancı yatırımlara ev sahipliği yapan ilk 10 ülkeye bakıldığında, İrlanda, Portekiz, İtalya, Türkiye, Polonya ve Romanya'da önemli bir büyüme olduğu dikkat çekiyor. İspanya ve Belçika'da ise yatırımlar hız kesmiş durumda. İtalya (2021’e göre %17 artış), Polonya (%+23), Portekiz (%24), Romanya (%+86) ve Türkiye (%+22) güçlü performans gösteren ülkeler arasında yer alıyor. Doğrudan yabancı yatırım proje sayısı sıralamasında beşinci olan Türkiye’nin 2021’de 264 olan proje sayısının 2022’de 321’e yükseldiğini görüyoruz. Türkiye, üretim projeleri sıralamasında Fransa’nın ardından 2. sırada yer alıyor. Bu alandaki proje sayısı ise 2021’de 230 iken 2022’de 257’ye yükselmiş durumda.”

EY Avrupa Çekicilik Araştırması’na EY sitesi üzerinden erişilebiliyor.